LilyPond – Beginnershandleiding

Appendices

1. Installing

This gentle, step-by-step installation tutorial guides you through installing LilyPond and creating a first music score.

LilyPond input files are simple text files. You can use any raw text editor to edit a LilyPond file (not a rich text editor such as Microsoft Word), but there are several editors tailored specifically for LilyPond, making the editing process very comfortable. Because a choice has to be made, this tutorial uses Frescobaldi, which is the most popular among such editors right now. However, there are several other options available. For more information, see editing Easier editing.

Please choose the tutorial according to your needs. (If you don’t know what the “command line” is, you want the graphical setup!)

1.1 Graphical setup under GNU/Linux

These instructions work for the GNOME environment, for example on the default flavors of Ubuntu and Fedora. In other desktop environments, they can likely be adapted. For more minimal GNU/Linux distributions, see Command line setup.

First, find the GNOME Software app.

In GNOME Software, search “Frescobaldi”.

Install Frescobaldi. Behind the scenes, this should also automatically install some version of LilyPond.

Open Frescobaldi. It starts on a new file with some pre-filled text that will be explained later.

After the \version line, enter a new line containing exactly this:

{ c' }

Now click on the LilyPond icon, or press Control-M. On the right, a simple score appears.

Congratulations, you have just created your first music sheet with LilyPond! If you’re satisfied now, you can skip the rest of this section. However, it may be that the version of LilyPond that was installed is not the same one as this documentation is for. If you want a different LilyPond version, you can register it in Frescobaldi, without losing the initial one. To do this, first download the archive from Download, and double-click to unpack it.

Move the unpacked folder out of your Downloads folder to the folder where you want to permanently store it. For example, put it in your home folder.

Now, in Frescobaldi, go the Preferences.

Select “LilyPond Preferences”, and click “Add” to register a new LilyPond version.

Click on the file explorer icon.

Navigate to the folder you just extracted, then inside this folder, to ‘bin’ and finally ‘lilypond’.

You’re done! You can click ‘OK’. You now have two versions of LilyPond installed.

Now turn to Leerboek to learn more about LilyPond’s syntax.

1.2 Graphical setup under Windows

Download LilyPond for Windows from Download. The file will a ZIP archive called ‘lilypond-x.y.z-mingw-x86_64.zip’ (where “mingw” means it’s for Windows). Extract this in the file explorer. Place the resulting directory lilypond-x.y.z-mingw-x86_64 in a permanent location; the actual folder doesn’t matter, you just need to put it somewhere you won’t move it afterwards. For example, you could choose your home folder.

After this, download the latest release of Frescobaldi from the project’s download page. Choose the ‘.exe’ file.

Double-click on the downloaded file in the file explorer. This launches the setup wizard.

Accept the license and install Frescobaldi using the wizard. You will find a startup screen like this:

Navigate to the Frescobaldi preferences.

Navigate to “LilyPond Preferences” on the left.

Click “Edit” on the right. This leads to a dialog for choosing the LilyPond executable.

Click on the folder icon and navigate to the lilypond-x.y.z-mingw-x86_64 folder you previously created. Inside this folder, open ‘lilypond-x.y.z’, then ‘bin’, and finally select ‘lilypond’.

Now click “OK”.

Click “OK” again.

Type this simple file in the window:

\version "2.24.1"

{ c' }

Compile it with Control-M or using the “LilyPond” icon. A minimal score appears.

Congratulations, you have just created your first music sheet with LilyPond! Now continue with the Leerboek to learn more about LilyPond’s syntax.

1.3 Graphical setup under macOS

Download LilyPond for macOS from Download. The file will be an archive called ‘lilypond-x.y.z-darwin-x86_64.tar.gz’ (where “darwin” means it’s for macOS). In the Finder, extract this archive. Place the resulting directory lilypond-x.y.z-darwin-x86_64 in a permanent location; the actual folder doesn’t matter, you just need to put it somewhere you won’t move it afterwards. For example, you could choose your home folder.

After this, download the latest release of Frescobaldi from the project’s download page. Choose the ‘.dmg’ file.

In the Finder, double-click on the file to run the installer. At this point, you might encounter a problem:

This is because Frescobaldi is developed independently from Apple. Nevertheless, it is totally secure software, but you have to tell Apple so. To do this, you first need to click “Cancel”. After having clicked “Cancel”, open the “System Preferences” app and select “Security & Privacy”.

Then click “Open Anyway”.

This leads to a new security warning. This time, you have the option to accept. Select “Open”. Again, do not fear: Frescobaldi is completely secure for your system.

Frescobaldi is now open. Find the Preferences.

Click on “LilyPond Preferences” on the left.

Click “Edit” on the right. This opens a new window:

Click on the ‘folder’ icon. A Finder window opens. Navigate to the ‘lilypond-x.y.z-darwin-x86_64’ folder you saved earlier. Inside it, find ‘lilypond-x.y.z’, then ‘bin’ and finally ‘lilypond’.

When you press “OK”, a new security warning about LilyPond will likely appear. Again, first click “Cancel”, then enable LilyPond in the preferences, and redo the procedure to select ‘lilypond’ in the Finder.

Now click “OK” to everything until you are back to the main Frescobaldi window. Enter this simple file in source view on the left:

\version "2.24.1"

{ c' }

Click on the button with the LilyPond icon to compile the file, or use the Control-M keyboard shortcut. For a third time, the system will warn you about security, this time with “gs” (GhostScript). Once more, go to the System Preferences to enable the program to be executed.

Finally, the next compilation run will work and you will find a minimal score.

Congratulations! You have compiled your first music sheet with LilyPond. Now continue with the Leerboek to learn more about LilyPond’s syntax.

1.4 Command line setup

On many GNU/Linux distributions, LilyPond can be installed from the package manager. This is also the case on macOS using either MacPorts or Homebrew.

In any case, you can install LilyPond by downloading the archive from Download and unpacking it. The binaries are usable immediately after unpacking. You can run

/.../lilypond-x.y.z/bin/lilypond file.ly

(on Windows, replace the slashes ‘/’ with backslashes ‘\’).

This compiles file.ly, and produces file.pdf. To test your setup, you can use this minimal file:

\version "2.24.1"

{ c' }

This will produce this output in ‘file.pdf’:

Now continue with the Leerboek to learn more about LilyPond’s syntax, or see Command-line usage for more information on calling LilyPond on the command line.

2. Leerboek

Dit hoofdstuk is de basisinleiding voor het werken met LilyPond.

2.1 Het compileren van een bestand

Deze paragraaf introduceert het “compileren”—het verwerken van LilyPond-invoerbestanden (geschreven door jouzelf) voor het produceren van uitvoerbestanden.

“Compileren” is de term die gebruikt wordt voor het verwerken van een invoerbestand in LilyPond-formaat voor het produceren van één of meer uitvoerbestanden. Uitvoerbestanden zijn gewoonlijk PDF (om te printen of te bekijken), MIDI (om af te spelen), en PNG (for online gebruik). LilyPond-invoerbestanden zijn gewone tekstbestanden.

Dit is een voorbeeld van een eenvoudig invoerbestand:

\version "2.24.1"
{
  c' e' g' e'
}

De grafische uitvoer is:

LilyPond-invoer is hoofdlettergevoelig. ‘{ c d e }’ is geldige invoer; ‘{ C D E }’ zal een foutmelding geven.

2.2 Het schrijven van invoerbestanden

Deze paragraaf introduceert de LilyPond basissyntax om je op weg te helpen bij het schrijven van invoerbestanden.

2.2.1 Eenvoudige notatie

LilyPond kan bepaalde notatie-elementen automatisch toevoegen. In het volgende voorbeeld hebben we slechts vier toonhoogten ingevoerd, maar LilyPond heeft een muzieksleutel, een maatsoort, en nootlengtes toegevoegd.

{
  c' e' g' e'
}

Dit gedrag kan worden veranderd, maar in de meeste gevallen zijn deze automatische waarden heel handig.

Toonhoogten

Terminologie: pitch, interval, scale, middle C, octave, accidental.

De meest eenvoudige manier voor het invoeren van noten is de \relative modus. In deze modus wordt het octaaf automatisch gekozen door de aanname dat een opvolgende noot altijd zo dicht mogelijk bij de vorige noot geplaatst moet worden, d.w.z., hij wordt geplaatst in het octaaf dat binnen drie notenbalk-ruimtes ten opzichte van de vorige noot valt. We beginnen met het invoeren van het meest elementaire stuk muziek, een toonladder, waarin elke noot precies één notenbalk-ruimte hoger is dan de vorige noot.

% zet het beginpunt op de centrale C
\relative {
  c' d e f
  g a b c
}

De eerste noot is de centrale C. Elke volgende noot wordt zo dicht mogelijk geplaatst ten op zichte van de vorige noot – of anders gezegd, de eerste c is de C het dichtst bij de centrale C. Die wordt gevolgd door dichtstbijzijnde D ten opzichte van de vorige noot. We kunnen melodieën maken die grotere intervallen hebben, nog steeds uitsluitend gebruikmakend van de \relative modus:

\relative {
  d' f a g
  c b f d
}

De eerste noot van de melodie hoeft niet te beginnen met de noot die de begintoonhoogte aangeeft. In bovenstaand voorbeeld is de eerste noot – de d – de dichtstbijzijnde D bij de centrale C.

Door het toevoegen (of weghalen) van apostrofs ' of komma’s , van het ‘\relative c'’-commando, kunnen we het beginoctaaf veranderen:

% één octaaf boven de centrale C
\relative {
  e'' c a c
}

Relatieve modus kan aanvankelijk wat verwarrend zijn, maar het is de eenvoudigste manier om melodieën in te voeren. Laten we eens kijken hoe het uitrekenen van relatieve afstanden in de praktijk werkt. Beginnend met een B, die in de vioolsleutel op de middelste lijn staat, kan je een C, D en E bereiken binnen 3 notenbalk-ruimten omhoog, een een A, G en F binnen 3 notenbalk-ruimten omlaag. Dus als de noot na een B een C, D of E is, wordt aangenomen dat die hoger is dan de B, en van een A, G of F wordt aangenomen dat hij lager is.

\relative {
  b' c  % c is 1 notenbalk-ruimte omhoog, dus de c hoger
  b d  % d is 2 omhoog of 5 omlaag, dus de d hoger
  b e  % e is 3 omhoog of 4 omlaag, dus de e hoger
  b a  % a is 6 omhoog of 1 omlaag, dus de a lager
  b g  % g is 5 omhoog of 2 omlaag, dus de g lager
  b f  % f is 4 omhoog of 3 omlaag, dus de f lager
}

Precies hetzelfde gebeurt als een van deze noten verhoogd of verlaagd is met een kruis of mol. Toevallige tekens worden volledig genegeerd in de berekening van de relatieve positie. Exact dezelfde notenbalkruimte-telling wordt gedaan voor een noot op willekeurig welke andere plaats op de notenbalk.

Om intervallen te gebruiken die groter zijn dan drie notenbalk-ruimten, kunnen we het octaaf verhogen door een apostrof ' (of enkel aanhalingsteken) aan de notenaam toe te voegen. We kunnen het octaaf verlagen door een komma , aan de notenaam toe toe voegen.

\relative {
  a' a, c' f,
  g g'' a,, f'
}

Voor het veranderen van een noot met twee (of meer!) octaven gebruiken we meerdere '' of ,, – maar let op dat je twee enkele apostrofs of aanhalingstekens gebruikt '' en niet één dubbel aanhalingsteken " !

Nootlengten (ritmen)

Terminologie: beam, duration, whole note, half note, quarter note, dotted note.

De lengte van een noot wordt aangegeven door een getal na de notenaam: 1 voor een hele noot, 2 voor een halve noot, 4 voor een kwartnoot enzovoorts. Waardestrepen worden automatisch toegevoegd.

Als je geen lengte aangeeft, word te vorige lengte ook gebruikt voor de volgende noot. De lengte van de eerste noot is standaard een kwartnoot.

\relative {
  a'1
  a2 a4 a8 a
  a16 a a a a32 a a a a64 a a a a a a a a2
}

Voor het maken van gepuncteerde noten voeg je een punt . toe aan het lengte-getal. De lengte van een gepuncteerde noot moet expliciet worden aangegeven (d.w.z., altijd ook met een getal).

\relative {
  a'4 a a4. a8
  a8. a16 a a8. a8 a4.
}

Rusten

Terminologie: rest.

Een rust voer je in net zoals een noot met de naam r :

\relative {
  a'4 r r2
  r8 a r4 r4. r8
}

Maatsoort

Terminologie: time signature.

De maatsoort kun je aangeven met het \time-commando:

\relative {
  \time 3/4
  a'4 a a
  \time 6/8
  a4. a
  \time 4/4
  a4 a a a
}

Tempo-aanduidingen

Terminologie: tempo indication, metronome.

De tempo indication en metronome mark worden gezet met het \tempo-commando:

\relative {
  \time 3/4
  \tempo "Andante"
  a'4 a a
  \time 6/8
  \tempo 4. = 96
  a4. a
  \time 4/4
  \tempo  "Presto" 4 = 120
  a4 a a a
}

Sleutel

Terminologie: clef.

De sleutel kun je aangeven met het \clef commando:

\relative {
  \clef "treble"
  c'1
  \clef "alto"
  c1
  \clef "tenor"
  c1
  \clef "bass"
  c1
}

Alles samen

Hier is een klein voorbeeld dat al deze onderdelen samen toont:

\relative {
  \clef "bass"
  \time 3/4
  \tempo "Andante" 4 = 120
  \clef "bass"
  c,2 e8 c'
  g'2.
  f4 e d
  c4 c, r
}

Zie ook

Notatiehandleiding: Writing pitches, Writing rhythms, Writing rests, Time signature, Clef.

2.2.2 Werken met invoerbestanden

LilyPond-invoerbestanden lijken op broncodebestanden van de meest gebruikte programmeertalen. Ze bevatten een versie-uitdrukking, zijn hoofdlettergevoelig, en witruimte wordt grotendeels genegeerd. Expressies worden gevormd met accolades { }, en commentaren worden aangegeven met % of %{ … %} .

Als de vorige alinea totale onzin lijkt, geen probleem! We leggen hieronder uit wat al deze termen betekenen:

• Versie-uitdrukking: Elk LilyPond-bestand zou een versie-uitdrukking moeten hebben. Een versie-uitdrukking is een regel die aangeeft voor welke versie van LilyPond het bestand is geschreven, zoals in onderstaand voorbeeld:

  \version "2.24.1"
  

  De versie-uitdrukking wordt altijd helemaal bovenin het LilyPond-bestand gezet.

  Er zijn twee redenen waarom de versie-uitdrukking belangrijk is. Ten eerste maakt het een automatische update van het invoerbestand mogelijk voor wanneer de syntax van een nieuwere LilyPond-versie verandert. Ten tweede geeft het de LilyPond-versie aan die nodig is om het bestand te compileren.

  Als de versie-uitdrukking wordt weggelaten uit een invoerbestand, zal LilyPond een waarschuwing geven tijdens het compileren van het bestand.

• Hoofdlettergevoelig: het maakt uit of je een letter als kleine letter typt (bijv. a, b, s, t) of als hoofdletter (bijv. A, B, S, T). Noten zijn met een kleine letter: ‘{ c d e }’ is geldige invoer; ‘{ C D E }’ geeft een foutmelding.
• Witeruimteongevoelig: het maakt niet uit hoeveel spaties (of tabs of nieuwe regels) je invoegt. ‘{ c d e }’ betekent hetzelfde als ‘{ c  ’     d e } en als:

  { c4                       d
                     e   }
  

  Het laatste voorbeeld leest natuurlijk erg lastig. Een goede vuistregel is om blokken code in te springen met twee spaties:

  {
    c4 d e
  }
  

  Echter, vele syntactische elementen moeten van elkaar gescheiden worden door witruimte. Anders gezegd, witruimte kan altijd worden ingevoegd, maar niet altijd worden weggehaald. Omdat ontbrekende witruimte voor vreemde foutmeldingen kan zorgen, is het verstandig altijd witruimte te gebruiken voor en na elk syntactisch element, bijvoorbeeld, voor en na elke accolade.

• Uitdrukkingen: om elk stuk LilyPond-invoer moeten { accolades } heen staan. Deze haakjes vertellen LilyPond dat de invoer een enkele muziekuitdrukking is, net als de haakjes () bij wiskunde. De accolades moeten altijd los staan, d.w.z. omgeven zijn door witruimte, of aan het begin of einde van een regel staan om ambiguïteiten te voorkomen.

  Een LilyPond-commando gevolgd door een enkele uitdrukking tussen accolades (zoals ‘relative c' { … }’) telt ook als een enkele muziekuitdrukking.

• Commentaren: een commentaar is een opmerking voor de lezer van de muziekinvoer; het wordt genegeerd tijdens het verwerken, dus het heeft geen effect op de geprinte uitvoer. Er zijn twee soorten commentaar. Het procentteken % markeert het begin van een regelcommentaar; alles na een % op die regel wordt genegeerd. Een regelcommentaar wordt altijd boven de regel geplaatst waar hij bij hoort.

  a4 a a a
  % dit commentaar slaat op de B's
  b2 b
  

  Een blokcommentaar markeert een heel stuk van de muziekinvoer als commentaar. Alles wat tussen %{ en %} staat, wordt genegeerd. Echter, blockcommentaren kunnen niet worden ge‘nest’. Dat betekent dat je een blokcommentaar niet binnen een ander blokcommentaar kunt zetten. Als je dat toch probeert, zal de eerste %} beide blokcommentaren sluiten. Het volgende fragment toont het gebruik van commentaren:

  % noten voor twinkle twinkle volgen
    c4 c g' g a a g2
  
  %{
    Deze regel, en de noten hieronder worden genegeerd,
    omdat ze in een blokcommentaar staan.
  
    f4 f e e d d c2
  %}
  

2.3 Omgaan met foutmeldingen

Soms produceert LilyPond niet de uitvoer die je verwachtte. Deze paragraaf geeft enkele verwijzingen om je te helpen met het oplossen van problemen die je tegen zou kunnen komen.

2.3.1 Algemene tips voor het oplossen van problemen

Het oplossen van LilyPond-problemen kan een uitdaging als je gewend bent aan een grafische gebruikers interface, omdat ongeldige invoerbestanden kunnen worden gemaakt. Zodra dit gebeurt, is een logische aanpak de beste manier om het probleem te identificeren en op te lossen. Enkele richtlijnen om je te helpen dit te leren, worden gegeven in Troubleshooting.

2.3.2 Enkele algemene fouten

Er zijn een paar algemene fouten die moeilijk op te lossen zijn als je alleen afgaat op de foutmelding die wordt getoond. Deze fouten worden beschreven in errors Common errors.

2.4 Het lezen van de handleidingen

Deze paragraaf laat zien hoe je de documentatie efficient kunt lezen, en introduceert enkele nuttige interactieve functies die beschikbaar zijn in de online-versie.

2.4.1 Weggelaten materiaal

LilyPond-invoer moet tussen { }-tekens of ‘relative c'' { … }’ staan, zoals we gezien hebben in Werken met invoerbestanden. Vanaf nu zullen we dit weglaten uit de meeste voorbeelden in de handleiding. Als je die voorbeelden wilt gebruiken, kun je you de getoonde invoer kopiëren en plakken, maar je moet zelf wel ‘relative c'' { … }’ toevoegen, dus:

\relative c'' {
  …plak hier het voorbeeld…
}

Waarom laten we die accolades weg? De meeste voorbeelden in deze handleiding kunnen midden in een langer stuk muziek worden ingevoegd. Bij zulke voorbeelden is het onzinnig om ‘relative c'' { … }’ toe te voegen – je moet een \relative niet binnen een ander \relative zetten! Als we ‘relative c'' { … }’ om elk voorbeeld heen zouden zetten, zou je een klein documentatievoorbeeld niet zomaar kunnen kopiëren en in een langer stuk kunnen plakken. De meeste mensen willen materiaal toevoegen aan een bestaand stuk, dus zorgen we dat de handleiding daarvoor het meest geschikt is.

Verder moet elk LilyPond-bestand eigenlijk ook een \version-uitdrukking hebben. Omdat de voorbeelden in de handleidingen fragmenten zijn, en geen volledige bestanden, wordt de \version-uitdrukking weggelaten. Maar je zou er een gewoonte van moeten maken ze in je bestanden op te nemen.

2.4.2 Klikbare voorbeelden

Veel mensen leren programma’s door te proberen en er wat mee te prutsen. Dat kan ook goed met LilyPond. Als je op een afbeelding in de HTML-versie van deze handleiding klikt, zie je de exacte LilyPond-invoer die gebruikt is om die afbeelding te genereren. Probeer het maar met deze afbeelding:

Door het knippen en plakken van het gehele “ly snippet”-gedeelte, heb je een sjabloon om je experiment mee te beginnen. Om precies dezelde uitvoer te krijgen (inclusief regelbreedte en alles), kopiëer alles vanaf “Start cut-&-pastable section” tot aan het einde van het bestand.

2.4.3 Overzicht van handleidingen

Er is veel documentatie voor LilyPond. Nieuwe gebruikers weten soms niet helemaal wat ze nu wel en niet zouden moeten lezen, en soms slaan ze essentiële delen over.

• Voordat je ook maar iets probeert: lees uit de Beginnershandleiding het Leerboek, en Algemene muzieknotatie. Als je muziektermen tegenkomt die je niet herkent, zoek ze dan op in de Terminologie.
• Voordat je een heel muziekstuk probeert te schrijven: lees uit de Beginnershandleiding de Fundamentele concepten. Daarna wil je wellicht de relevante delen van de Notatiehandleiding bekijken.
• Voordat je de standaarduitvoer probeert te veranderen: lees uit de Beginnershandleiding over Tweaking output.
• Voordat je een groot project begint: lees uit de Gebruikershandleiding files Suggestions for writing files.

3. Algemene muzieknotatie

In dit hoofdstuk wordt uitgelegd hoe je prachtig geprinte muziek maakt met algemene muzieknotatie; dit is het vervolg op het materiaal in het Leerboek.

3.1 Notatie voor een enkele notenbalk

Deze paragraaf introduceert algemene muzieknotatie gebruikt voor een enkelvoudige melodie op één notenbalk.

3.1.1 Maat-controles

Alhoewel ze niet strikt noodzakelijk zijn, zouden maat-controles gebruikt moeten worden in de invoer-code om aan te geven waar de maatstrepen verwacht worden. Ze worden ingevoerd met het vertikale streep-symbool, |. Met behulp van deze maat-controles kan het programma nagaan, door de nootlengten die je ingevoerd hebt op te tellen, dat alle maten precies gevuld zijn. Maat-controles maken de invoer-code eenvoudiger te lezen, omdat ze helpen deze opgeruimd te houden.

g1 | e1 | c2. c'4 | g4 c g e | c4 r r2 |

Zie ook

Notatiehandleiding: Bar and bar number checks.

3.1.2 Verplaatsingstekens en toonsoorten

Verplaatsingstekens

Terminologie: sharp, flat, sharp double sharp, double flat, accidental.

Een noot met een kruis maak je door is achter de naam te plakken, en een noot met een mol maak je door er es achter te plakken. Zoals je zou kunnen verwachten, een dubbelkruis of dubbelmol wordt gemaakt door het toevoegen van isis of eses. Deze syntax is afgeleid van de Noordse en Germaanse talen zoals het Duits en het Nederlands. Om andere namen te gebruiken voor verplaatsingstekens, zie other languages Note names in other languages.

\relative { cis''4 ees fisis, aeses }

Toonsoorten

Terminologie: key signature, major, minor.

De toonsoort wordt gezet met het commando \key gevolgd door een toonhoogte en \major of \minor.

\key d \major
a1 |
\key c \minor
a1 |

Waarschuwing: toonsoorten en toonhoogten

Terminologie: accidental, key signature, pitch, flat, natural, sharp, transposition, Pitch names.

Om uit te maken of er wel of geen toevallig teken geprint moet worden, onderzoekt LilyPond de toonhoogten en de toonsoort. De toonsoort beïnvloed alleen het printen van toevallige tekens, en niet de toonhoogte van de noot! Deze functie zaait vaak verwarring bij nieuwe gebruikers, dus laten we het eens wat beter bekijken.

LilyPond maakt een duidelijk onderscheid tussen muzikale beschrijving en layout. De verhoging of verlaging (mol, herstellingsteken of kruis) van een noot is onderdeel van de toonhoogte, en is dus de muzikale beschrijving. Of een toevallig teken (een geprinte mol, herstellingteken of kruis) ook daadwerkelijk vóór de betreffende noot wordt geprint, dat is een kwestie van layout. Voor de layout bestaan regels, dus toevallige tekens worden automatisch geprint volgens die regels. De toonhoogten in je muziek zijn kunstuitingen, dus die zullen niet automatisch worden toegevoegd, en je moet zelf datgene invoeren wat je wilt horen.

In dit voorbeeld:

\relative {
  \key d \major
  cis''4 d e fis
}

wordt voor geen enkele noot een toevallig teken geprint, maar je moet toch is toevoegen en cis en fis in het invoerbestand typen.

De code b betekent niet “print een zwart bolletje op de middelste lijn van de notenbalk.” Het betekent veelmeer “er is hier een noot met toonhoogte B-stamtoon.” In de toonsoort van A-mol majeur, krijgt hij bij het printen toch een toevallig teken:

\relative {
  \key aes \major
  aes'4 c b c
}

Als het bovenstaand voorbeeld verwarrend is, ga dan eens na: als je piano aan het spelen was, welke toets zou je aanslaan? Als je een zwarte aan zou slaan, dan moet je -is of -es aan de notenaam toevoegen!

Het expliciet toevoegen van alle verplaatsingen vergt misschien een klein beetje extra inspanning tijdens het intypen, maar het voordeel is dat transponeren eenvoudiger is, en toevallige tekens kunnen automatisch geplaatst en geprint worden volgens verschillende conventies. Voor enkele voorbeelden van het printen van toevallige tekens volgens verschillende regels, zie Automatic accidentals.

Zie ook

Notatiehandleiding: Note names in other languages, Accidentals, Automatic accidentals, Key signature.

3.1.3 Overbindingen en legatobogen

Overbindingen

Terminologie: tie.

Een overbinding maak je door het toevoegen van een tilde ~ aan de eerste noot die overgebonden wordt.

\relative { g'4~ 4 c2~ | 4~ 8 a~ 2 | }

Legatobogen

Terminologie: slur.

Een legatoboog is een kromme, getrokken over een aantal noten. De beginnoot en eindnoot worden gemarkeerd met respectievelijk ( en ).

\relative { d''4( c16) cis( d e c cis d) e( d4) }

Fraseringsbogen

Terminologie: slur, phrasing.

Bogen die langere frasering aangeven kunnen worden ingevoerd met \( en \). Je een legatoboog een een fraseringsboog tegelijkertijd gebruiken, maar je kunt geen gelijktijdige legatobogen of gelijktijdige fraseringsbogen gebruiken.

\relative { g'4\( g8( a) b( c) b4\) }

Waarschuwingen: legatobogen versus overbindingen

Terminologie: articulation, slur, tie.

Een legatoboog ziet er net zo uit als een overbinding, maar heeft een andere betekenis. Een overbinding maakt de eerste noot gewoon langer, en kan alleen gebruikt worden tussen twee noten van dezelfde toonhoogte. Legatobogen geven de speelwijze of articulatie van noten aan, en kunnen worden gebruikt over grotere nootgroepen. Legatobogen en overbindingen kunnen worden genest.

\relative { c''4(~ c8 d~ 4 e) }

Zie ook

Notatiehandleiding: Ties, Slurs, Phrasing slurs.

3.1.4 Articulatie en dynamiek

Articulaties

Terminologie: articulation.

Algemene articulaties kunnen worden toegevoegd aan een noot met een streepje - en een enkel karakter:

\relative {
  c''4-^ c-+ c-- c-!
  c4-> c-. c2-_
}

Vingerzetting

Terminologie: fingering.

Op soortgelijke manier wordt een vingerzetting aan een noot toegevoegd met een streepje (-) en het cijfer dat moet worden geprint:

\relative { c''4-3 e-5 b-2 a-1 }

Je kunt meerdere articulaties bij dezelfde noot gebruiken. Articulaties en vingerzetting worden gewoonlijk automatisch geplaatst, maar je kunt een richting specificeren door het streepje (-) te vervangen door ^ (boven) or _ (onder). Echter, in de meeste gevallen is het beter om LilyPond de richting van de articulaties te laten uitzoeken.

\relative { c''4_-^1 d^. f^4_2-> e^-_+ }

Dynamiek

Terminologie: dynamics, crescendo, decrescendo.

Dynamische tekens maak je door het teken (met een backslash) aan de noot toe te voegen:

\relative { c''4\ff c\mf c\p c\pp }

Crescendi en decrescendi begin je met de commando’s \< en \>. Het volgende dynamische teken, bijvoorbeeld \f, beïndigt de (de)crescendo maar je kunt ook het commando \! gebruiken:

\relative { c''4\< c\ff\> c c\! }

Zie ook

Notatiehandleiding: Articulations and ornamentations, Fingering instructions, Dynamics.

3.1.5 Tekst toevoegen

Je kunt tekst aan je muziek toevoegen door:

c''2^"espr" a'_"legato"

Extra formattering kan worden toegevoegd met het \markup-commando:

c''2^\markup { \bold espr }
a'2_\markup {
  \dynamic f \italic \small { 2nd } \hspace #0.1 \dynamic p
}

Zie ook

Notatiehandleiding: Writing text.

3.1.6 Automatische en handmatige waardestrepen

Terminologie: beam.

Alle waardestrepen worden automatisch getekend:

\relative { a'8[ ais] d[ ees r d] c16 b a8 }

Als de automatische waardestrepen je niet bevallen, kun je ze handmatig overschijven. Om een bepaalde waardestreep te verbeteren markeer je de eerste noot met [ en de laatste met ].

a8[ ais] d[ ees r d] a b

Als je de automatische waardestrepen helemaal uit wilt zetten voor een bepaald stuk muziek, gebruik je het commando \autoBeamOff om de automatische waardestrepen uit te zetten en \autoBeamOn om ze weer aan te zetten.

\relative {
  \autoBeamOff
  a'8 c b4 d8. c16 b4 |
  \autoBeamOn
  a8 c b4 d8. c16 b4 |
}

Zie ook

Notatiehandleiding: Automatic beams, Manual beams.

3.1.7 Geavanceerde ritmische commando’s

Opmaat

Terminologie: anacrusis.

Een opmaat (of anacrouse) wordt ingevoerd met het sleutelwoord \partial. Het wordt gevolgd door een nootlengte: \partial 4 is een opmaat van een kwart en \partial 8 een achtste.

\relative {
  \partial 8 f''8 |
  c2 d |
}

Antimetrische figuren

Terminologie: note value, triplet.

Antimetrische figuren wordeg gemaakt met het \times sleutelwoord. Het verwacht twee parameters: een fractie (breuk) en een stuk muziek. De lengte van het stuk muziek wordt vermenigvuldigd met de fractie. Een triol maakt dat de noten 2/3 van hun lengte duren, dus een triool heeft als fractie 2/3

\relative {
  \tuplet 3/2 { f''8 g a }
  \tuplet 3/2 { c8 r c }
  \tuplet 3/2 { f,8 g16[ a g a] }
  \tuplet 3/2 { d4 a8 }
}

Versieringen

Terminologie: grace notes, acciaccatura, appoggiatura.

Versieringen worden gemaakt met het \grace commando, hoewel ze ook gemaakt kunenn worden door een het sleutelwoord \appoggiatura of \acciaccatura voor een muziekuitdrukking te zetten

\relative {
  c''2 \grace { a32 b } c2 |
  c2 \appoggiatura b16 c2 |
  c2 \acciaccatura b16 c2 |
}

Zie ook

Notatiehandleiding: Grace notes, Tuplets, Upbeats.

3.2 Verschillende noten tegelijk klinkend

Deze paragraaf introduceert het hebben van meer dan één klinkende noot tegelijkertijd: verscheidene instrumenten, verscheidene notenbalken voor één instrument (bijv. piano), en akkoorden.

Polyfonie betekent in de muziek het hebben van meer dan één klinkende melodie tegelijk. Polyfonie in LilyPond betekent het hebben van meer dan een stem op dezelfde notenbalk.

3.2.1 Muziekuitdrukkingen nader verklaard

In LilyPond-invoerbestanden wordt muziek gerepresenteerd door muziekuitdrukkingen. Een enkele noot is een muziekuitdrukking:

a'4

Een noot tussen accolades zetten maakt er een samengestelde muziekuitdrukking van. Hier hebben we een samengestelde muziekuitdrukking gemaakt die twee noten bevat:

\relative { a'4 g4 }

Een groep muziekuitdrukkingen (bijv. noten) tussen accolades zetten betekent dat ze een sequentie zijn (d.w.z. de ene volgt op de vorige). Het resultaat is een nieuwe muziekuitdrukking:

\relative { { a'4 g } f4 g }

Analogie: wiskundige uitdrukkingen

Dit mechanisme lijkt op wiskundige formules: een grote formule wordt gemaakt door een samenstelling van kleine formules. Zulke formules worden uitdrukkingen genoemd, en ze kunnen andere uitdrukkingen bevatten, zodat je willekeurig ingewikkelde en grote uitdrukkingen kunt maken. Bijvoorbeeld,

1

1 + 2

(1 + 2) * 3

((1 + 2) * 3) / (4 * 5)

Dit is een opeenvolging van uitdrukkingen, waar elke uitdrukking onderdeel is van de volgende (grotere) uitdrukking. De eenvoudigste uitdrukkingen zijn getallen, en grotere worden gemaakt door het combineren van uitdrukkingen met operatoren (zoals +, * en /) en haakjes. Net als wiskundige uitdrukkingen, kunnen muziekuitdrukkingen willekeurig diep worden genest, wat nodig is voor ingewikkelde muziek zoals polyfone partituren.

Simultane muziekuitdrukkingen: meerdere notenbalken

Terminologie: polyphony.

Deze techniek is nuttig voor polyfone muziek. Voor het invoeren van muziek met meerdere stemmen of meerdere notenbalken, combineren we uitdrukkingen gelijktijdig. Om aan te geven dat twee stemmen tegelijk klinken, voer je gewoon een simultane samenstelling van muziekuitdrukkingen in. Een ‘simultane’ muziekuitdrukking wordt gevormd door uitdrukkingen te tussen << en >> te zetten. In onderstaand voorbeeld, zijn drie sequenties (die allemaal enkele noten bevatten) simultaan samengesteld:

<<
  \relative { a'2 g }
  \relative { f'2 e }
  \relative { d'2 b }
>>

Merk op dat we elk niveau van de invoer met een ander aantal spaties hebben ingesprongen. Het maakt LilyPond niet uit hoeveel (of hoe weinig) spaties er aan het begin van een regel staan, maar het op deze wijze inspringen van LilyPond-code maakt het voor mensen veel leesbaarder.

Simultane muziekuitdrukking: enkele notenbalk

Om het aantal notenbalken in een stuk te bepalen, kijkt LilyPond naar het begin van de eerste uitdrukking. Als dat een enkele noot is, is er één notenbalk; als dat een simultane uitdrukking is, is er meer dan één notenbalk. Onderstaand voorbeeld toont een ingewikkelde uitdrukking, maar omdat het begint met een enkele noot wordt het genoteerd op een enkele notenbalk.

\relative {
  c''2 <<c e>> |
  << { e2 f } { c2 <<b d>> } >> |
}

3.2.2 Meerdere notenbalken

LilyPond-invoerbestanden bestaan uit muziekuitdrukkingen, zoals we zagen in Muziekuitdrukkingen nader verklaard. Als de partituur begint met een simultane muziekuitdrukking, maakt LilyPond meerdere notenbalken. Echter, het is eenvoudiger te zien wat er gebeurt als we de notebalk expliciet creëren.

Om meer dan een één notenbalk te printen, wordt elk stuk muziek dat een op een notebalk hoort gemarkeerd door er \new Staff voor te zetten. Deze Staff-elementen worden dan gelijktijdig samengesteld met << en >>:

<<
  \new Staff { \clef "treble" c''4 }
  \new Staff { \clef "bass" c4 }
>>

Het commando \new opent een ‘notatiecontext.’ Een notatiecontext is een omgeving waarin muziekelementen (zoals noten of \clef-commando’s) worden geïnterpreteerd. Voor eenvoudige stukken worden zulke notatiecontexten automatisch aangemaakt. Voor ingewikkeldere stukken, is het beter om contexten expliciet aan te geven.

Er zijn verschillende soorten van contexten. Score, Staff, en Voice zorgen voor melodische notatie, terwijl Lyrics liedteksten zet en ChordNames accoordnamen print.

In syntaxtermen maakt het laten voorafgaan van Als je \new voor een muziekuitdrukking zet, maakt dat in syntaxtermen een grotere muziekuitdrukking. Dat lijkt op het minteken in de wiskunde. De formule (4+5) is een uitdrukking, dus -(4+5) is een grotere uitdrukking.

Maatsoorten die in één notenbalk worden ingevoerd, beïnvloeden standaard ook alle andere notenbalken. And de andere kant, de toonsoort van een notenbalk heeft geen invloed op andere notenbalken. Dit verschil in standaard gedrag is omdat partituren met transponerende instrumenten veel meer voorkomen dan polyritmische partituren.

<<
  \new Staff { \clef "treble" \key d \major \time 3/4 c''4 }
  \new Staff { \clef "bass" c4 }
>>

3.2.3 Notenbalkgroepen

Terminologie: brace, staff, system.

Pianomuziek wordt meestal genoteerd op twee notenbalken die verbonden zijn door een accolade. Het afdrukken van zo’n balk gaat hetzelfde als in het polyfone voorbeeld in Meerdere notenbalken. Echter, nu wordt de gehele uitdrukking in een PianoStaff gestopt:

\new PianoStaff <<
  \new Staff …
  \new Staff …
>>

Hier is een voorbeeldje:

\relative {
  \new PianoStaff <<
    \new Staff { \time 2/4 c''4 e | g g, | }
    \new Staff { \clef bass c,,4 c' | e c | }
  >>
}

Andere notenbalkgroeperingen gaan met \new GrandStaff, geschikt voor for orkestpartituren, en \new ChoirStaff, geschikt voor vocale partituren. Deze notenbalkgroepen vormen allemaal een ander type context, namelijk een die een accolade aan de linkerkant van elk systeem maakt en ook de lengte van de maatstrepen bepaalt.

Zie ook

Notatiehandleiding: Keyboard and other multi-staff instruments, Displaying staves.

3.2.4 Het combineren van noten tot accoorden

Terminologie: chord.

We zagen eerder hoe noten kunnen worden gecombineerd tot accoorden door aan te geven dat ze tegelijk klinken door ze tussen dubbele gehoekte haken te zetten. Echter, de normale manier om een accoord aan te geven is door de toonhoogten tussen enkele hoekige haken te zetten. Merk op dat alle noten in een accoord dezelfde lengte moeten hebben, en dat die lengte na de afsluitende haak komt.

\relative { r4 <c'' e g> <c f a>2 }

Beschouw accoorden als vrijwel identiek aan enkele noten: bijna alles wat je aan een enkele noot kunt plakken, kun je aan een accoord plakken, en alles komt buiten de hoekige haken. Bijvoorbeeld, je kunt markeringen als waardestrepen en overbindingen gebruiken met accoorden. Ze worden geplaatst buiten de hoekige haken.

r4 <c e g>~ <c f a>2 |
<c e g>8[ <c f a> <c e g> <c f a>]
  <c e g>\>[ <c f a> <c f a> <c e g>]\! |
r4 <c e g>8.\p <c f a>16( <c e g>4-. <c f a>) |

Zie ook

Notatiehandleiding: Chorded notes.

3.2.5 Polyfonie binnen een notenbalk

Polyfone muziek in LilyPond, hoewel niet moeilijk, maakt gebruik van concepten die we nog niet hebben besproken, dus kunnen we nog niet introduceren. In plaats daarvan worden in de volgende paragrafen eerst deze concepten uitvoerig verklaard.

Zie ook

Beginnershandleiding: Voices contain music.

Notatiehandleiding: Simultaneous notes.

3.3 Vocale muziek

Deze paragraaf introduceert vocale muziek en eenvoudige liedjes.

3.3.1 Het zetten van eenvoudige liedjes

Terminologie: lyrics.

Hier is het begin van de melodie van een slaapliedje, Girls and boys come out to play:

\relative {
  \key g \major
  \time 6/8
  d''4 b8 c4 a8 | d4 b8 g4
}

De liedteksten kunnen op deze noten worden gezet, door beiden te combineren met het \addlyrics-sleutelwoord. Liedteksten worden ingevoerd door de lettergrepen van elkaar te scheiden met een spatie.

<<
  \relative {
    \key g \major
    \time 6/8
    d''4 b8 c4 a8 | d4 b8 g4
  }
  \addlyrics {
    Girls and boys come | out to play,
  }
>>

Merk de hoekige haken << ... >> op die om het hele stuk heen staan en aangeven dat de muziek en de woorden tegelijk klinken.

3.3.2 Liedteksten uitrichten op een melodie

Terminologie: melisma, extender line.

De volgende regel van het slaapliedje is The moon doth shine as bright as day. Laten we die ook invoeren:

<<
  \relative {
    \key g \major
    \time 6/8
    d''4 b8 c4 a8 | d4 b8 g4 g8 |
    a4 b8 c b a | d4 b8 g4. |
  }
  \addlyrics {
    Girls and boys come | out to play,
    The | moon doth shine as | bright as day; |
  }
>>

Als je de code van het bovenstaand voorbeeld compileert, zul je waarschuwingen op het scherm zien:

song.ly:12:29: waarschuwing: maat-controle gefaald op: 5/8
    The | moon doth shine as
                             | bright as day; |
song.ly:12:46: waarschuwing: maat-controle gefaald op: 3/8
    The | moon doth shine as | bright as day;
                                              |

Dit is een goed voorbeeld van de waarde van maat-controles. Als we naar de muziek kijken, dan zien we dat de extra liedteksten niet helemaal goed uitgericht zijn met de noten. Het woord shine moet op twee noten gezongen worden, niet op één. Dit wordt een melisma genoemd, een enkele lettergreep gezongen op meer dan een noot. Er zijn verschillende manieren om een lettergreep over meerdere noten uit te verdelen, het eenvoudigst is een legatoboog over de noten te zetten, voor details, zie Overbindingen en legatobogen:

<<
  \relative {
    \key g \major
    \time 6/8
    d''4 b8 c4 a8 | d4 b8 g4 g8 |
    a4 b8 c( b) a | d4 b8 g4. |
  }
  \addlyrics {
    Girls and boys come | out to play,
    The | moon doth shine as | bright as day; |
  }
>>

De woorden zijn nu goed uitgericht met de noten, maar de automatische waardestrepen voor de noten boven shine as zien er niet helemaal goed uit. We kunnen dit verbeteren door handmatige waardestreep-aanduidingen in te voegen om de automatische waardestrepen te overschrijven, voor details, see Automatische en handmatige waardestrepen.

<<
  \relative {
    \key g \major
    \time 6/8
    d''4 b8 c4 a8 | d4 b8 g4 g8 |
    a4 b8 c([ b]) a | d4 b8 g4. |
  }
  \addlyrics {
    Girls and boys come | out to play,
    The | moon doth shine as | bright as day; |
  }
>>

Als alternatief voor het gebruik van legatobogen, kunnen melismata worden aangegeven door in de liedtekst een underscore _ toe te voegen voor elke noot die moet worden opgenomen in de melisma:

<<
  \relative {
    \key g \major
    \time 6/8
    d''4 b8 c4 a8 | d4 b8 g4 g8 |
    a4 b8 c[ b] a | d4 b8 g4. |
  }
  \addlyrics {
    Girls and boys come | out to play,
    The | moon doth shine _ as | bright as day; |
  }
>>

Als een lettergreep zich uitstrekt over een aantal noten of over een noot die heel lang duurt, wordt gewoonlijk een legatolijn getrokken vanaf de lettergreep die zich uitstrekt onder alle noten van die lettergreep. Die wordt ingevoerd als twee underscores __. Hier is een voorbeeld uit de eerste drie maten van Dido’s Lament, van Purcells Dido and Æneas:

<<
  \relative {
    \key g \minor
    \time 3/2
    g'2 a bes | bes2( a) b2 |
    c4.( bes8 a4. g8 fis4.) g8 | fis1
  }
  \addlyrics {
    When I am | laid,
    am | laid __ in | earth,
  }
>>

In geen van de voorbeelden tot nu toe zijn woorden met meer dan een lettergreep gebruikt. Zulke woorden worden gewoonlijk opgedeeld in een lettergreep per noot, met koppeltekens tussen de lettergrepen. Zo’n koppelteken worden ingevoerd als twee streepjes, wat een koppelteken midden tussen de twee lettergrepen oplevert. Hier is een voorbeeld dat dit laat zien en alles wat we tot nu toe hebben geleerd over het uitrichten van liedteksten naar noten. notes.

<<
  \relative {
    \key g \major
    \time 3/4
    \partial 4
    d'4 | g4 g a8( b) | g4 g b8( c) |
    d4 d e | c2
  }
  \addlyrics {
    A -- | way in a __ | man -- ger,
    no __ | crib for a | bed, __
  }
>>

Sommige liedteksten, vooral die in het Italiaans, hebben het omgekeerde nodig: het zetten van meer dan een lettergreep op een noot. Dit wordt bereikt door lettergreepen aan elkaar te koppelen met een enkele underscore _ (zonder spaties), of door ze tussen dubbele aanhalingtekens te zetten. Hier is een voorbeeld uit Rossini’s Figaro, waar al op dezelfde noot moet worden gezongen als go uit het Largo in Figaro’s aria Largo al factotum:

<<
  \relative {
    \clef "bass"
    \key c \major
    \time 6/8
    c'4.~ 8 d b | c8([ d]) b c d b | c8
  }
  \addlyrics {
    Lar -- go_al fac -- | to -- tum del -- la cit -- | tà
  }
>>

Zie ook

Notatiehandleiding: Vocal music.

3.3.3 Liedteksten bij meerdere notenbalken

De eenvoudige aanpak met \addlyrics kan gebruikt worden voor het plaatsen van liedteksten onder meer dan een notenbalk. Hier is een voorbeeld uit Handels Judas Maccabæus:

<<
  \relative {
    \key f \major
    \time 6/8
    \partial 8
    c''8 | c8([ bes]) a a([ g]) f | f'4. b, | c4.~ 4
  }
  \addlyrics {
    Let | flee -- cy flocks the | hills a -- | dorn, __
  }
  \relative {
    \key f \major
    \time 6/8
    \partial 8
    r8 | r4. r4 c'8 | a'8([ g]) f f([ e]) d | e8([ d]) c bes'4
  }
  \addlyrics {
    Let | flee -- cy flocks the | hills a -- dorn,
  }
>>

Partituren die ingewikkelder zijn dan dit eenvoudige voorbeeld kun je beter maken door het uit elkaar trekken van de score structuur en de noten en liedteksten door het gebruik van variabelen. Dit wordt behandeld in Stukken organiseren met variabelen.

Zie ook

Notatiehandleiding: Vocal music.

3.4 De puntjes op de i’s

Dit is de laatste paragraaf van het leerboek; het laat zien hoe je de puntjes op de i’s zet voor eenvoudige stukken, en geeft een inleiding op het vervolg van de handleiding.

3.4.1 Stukken organiseren met variabelen

Wanneer alle elementen die eerder zijn besproken worden gecombineerd om grotere bestanden te maken, worden de muziekuitdrukkingen een stuk groter. In polyfone muziek met veel notenbalken, kunnen invoerbestanden heel verwarrend worden. Deze verwarring kunnen we verminderen door het gebruik van variabelen.

Met variabelen (ook bekend als identifiers of macro’s), kunnen we ingewikkelde muziekuitdrukkingen in stukken breken. Een waarde aan een variabele toekennen gaat as volgt:

benoemdeMuziek = { … }

De inhoud van de muziekuitdrukking benoemdeMuziek kan later worden gebruikt door een backslash voor de naam te zetten (\benoemdeMuziek, precies als een gewoon LilyPond-commando).

viool = \new Staff {
  \relative {
    a'4 b c b
  }
}

cello = \new Staff {
  \relative {
    \clef "bass"
    e2 d
  }
}
{
  <<
    \viool
    \cello
  >>
}

De naam van een variabele mag alleen letters bevatten, geen cijfers, underscores, or of streepjes.

Variabelen moeten gedefiniëerd worden voor de eigenlijke muziekuitdrukking, daarna kunnen ze zo vaak als nodig worden hergebruikt. Ze kunnen zelfs worden gebruikt om de inhoud van een nieuwe variabele te construeren, wat een manier is om een stuk muziek met veel herhalingen compacter in te voeren.

trioolA = \tuplet 3/2 { c,8 e g }
maatA = { \trioolA \trioolA \trioolA \trioolA }

\relative c'' {
  \maatA \maatA
}

Variabelen kunnen worden gebruikt voor allerlei andere typen objecten in de invoer. Bijvoorbeeld

breedte = 4.5\cm
naam = "Janneke"
aVijfPapier = \paper { paperheight = 21.0 \cm }

Afhankelijk van de inhoud kan de variabele gebruikt wonden op verschillende plaatsen. Onderstaand voorbeeld maakt gebruik van de bovenstaande variabelen:

\paper {
  \aVijfPapier
  line-width = \breedte
}

{
  c4^\naam
}

3.4.2 Titels toevoegen

De titel, componist, opusnummer, en soortgelijke informatie worden ingevoerd in het \header-blok. Deze bevindt zich buiten de muziekuitdrukking; het \header-blok staat gewoonlijk direct onder het versienummer.

\version "2.24.1"

\header {
  title = "Symfonie"
  composer = "Ik"
  opus = "Op. 9"
}

{
  … muziek …
}

Als het bestand wordt verwerkt, worden titel en componist en opus boven de muziek geprint. Meer informatie over titels staat in Creating titles headers and footers.

3.4.3 Absolute notenamen

Totnutoe hebben we steeds \relative gebruikt om toonhoogten aan te duiden. Dit is voor de meeste muziek de eenvoudigste manier van invoeren, maar er is ook een andere manier om toonhoogten in te voeren: de absolute modus.

Alls je \relative weglaat, behandelt LilyPond alle toonhoogten als absolute waarden. Een c' betekent altijd de centrale C, een b betekent altijd de noot een stapje onder de centrale C en een g, is altijd de noot onderaan de balk bij de bassleutel.

{
  \clef "bass"
  c'4 b g, g, |
  g,4 f, f c' |
}

Hier is een toonladder over vier octaven:

{
  \clef "bass"
  c,4 d, e, f, |
  g,4 a, b, c |
  d4 e f g |
  a4 b c' d' |
  \clef "treble"
  e'4 f' g' a' |
  b'4 c'' d'' e'' |
  f''4 g'' a'' b'' |
  c'''1 |
}

Zoals je ziet, behoeft het schrijven van een melodie in de vioolsleutel nogal wat apostrof-tekens '. Kijk eens naar dit fragment van mozart:

{
  \key a \major
  \time 6/8
  cis''8. d''16 cis''8 e''4 e''8 |
  b'8. cis''16 b'8 d''4 d''8 |
}

Al die apostrofs maken de invoer onleesbaar en zijn een bron van fouten. met \relative is bovenstaand voorbeeld een stuk leesbaarder en ook eenvoudiger in te voeren:

\relative {
  \key a \major
  \time 6/8
  cis''8. d16 cis8 e4 e8 |
  b8. cis16 b8 d4 d8 |
}

Als je een fout maakt met een octaveringsteken (' of ,) in de \relative-modus, wordt dat heel snel duidelijk – veel noten staan in het verkeerde octaaf. Als je in absolute modus werkt, is een enkele octaaffout lang niet zo goed zichtbaar, en zal dus ook niet zo eenvoudig te vinden zijn.

Echter, absolute modus is is nuttig in muziek met zeer grote intervallen en vooral voor lilypond-invoer die met de computer wordt gegenereerd.

3.4.4 Na het leerboek

Als je dit leerboek uit hebt, kun je het beste zelf een paar stukken in gaan voeren. Begin met het toevoegen van noten aan een van de Templates. Als je notatie nodig hebt die niet is behandeld in het leerboek, kijk dan in de notatiehandleiding, beginnend bij Musical notation. Al je een stuk wilt schrijven voor een ensemble waarvoor geen sjabloon beschikbaar is, kijk dan naar Extending the templates.

Zodra je een paar korte stukken hebt geschreven, lees de rest van de beginnershandleiding (hoofdstukken 3-5). Je mag die nu natuurlijk ook best gaan lezen! Echter, het vervolg van de Beginnershandleiding veronderstelt dat je vertrouwd bent met LilyPond-invoer. Je zou die hoofstukken snel kunnne doorkijken en later terugkomen als je wat meer ervaring hebt.

In dit leerboek en in het vervolg van de beginnershandleiding is een alinea Zie ook aan het eind van elke paragraaf met kruisverwijzingen naar andere paragrafen: deze kruisverwijzingen kun je beter niet volgen bij de eerste keer lezen. Als je de gehele beginnershandleiding een keer hebt gelezen, wil je wellicht bepaalde stukken herlezen en kun je deze kruisverwijzingen bijvoorbeeld volgen voor meer informatie.

Mocht je dat nog niet gedaan hebben, lees alsjeblieft het Overzicht van handleidingen. Er is veel informatie beschikbaar over LilyPond, dus nieuwkomers weten vaak niet waar ze precies moeten zoeken. Als je vijf minuten uittrekt om die paragraaf goed te lezen, kun je jezelf uren frustratie besparen met het zoeken op verkeerde plaatsen!

4. Fundamentele concepten

In het Leerboek hebben we gezien hoe je prachtig geprinte muziek maakt van een eenvoudig tekstbestand. Dit hoofdstuk introduceert de achterliggende concepten en benodigde technieken voor het maken van ingewikkeldere partituren die er net zo mooi uitzien.

4.1 Hoe LilyPond-invoerbestanden werken

Het LilyPond invoerformaat is tamelijk vrij, wat ervaren gebruikers veel flexibiliteit geeft hun bestanden te structureren zoals ze dat wensen. Deze flexibiliteit kan verwarrend zijn voor nieuwe gebruikers. Deze paragraaf legt het een en ander uit over deze structuur. Om het leesbaar te houden worden details weggelaten. Een complete beschrijving van het invoerformaat is te vinden in File structure.

4.1.1 Inleiding in de LilyPond-bestandsstructuur

Een basisvoorbeeld van een LilyPond-invoerbestand is

\version "2.24.1"

\header { }

\score {
  ...samengestelde muziekuitdrukking...  % alle muziek komt hier!
  \layout { }
  \midi { }
}

Er zijn veel variaties op dit basispatroon maar dit voorbeeld dient als een handig beginpunt.

Tot nu toe heeft geen van de voorbeelden het \score{}-commando gebruikt. Dit kan omdat LilyPond automatisch de extra commando’s toevoegt die benodigt zijn als je het eenvoudige invoer geeft. LilyPond behandelt invoer zoals dit:

\relative {
  c''4 a d c
}

als een afkorting voor dit:

\book {
  \score {
    \new Staff {
      \new Voice {
        \relative {
          c''4 a b c
        }
      }
    }
    \layout { }
  }
}

Anders gezegd, als de invoer een enkelvoudige muziekuitdrukking bevat, interpreteert LilyPond het bestand alsof die muziekuitdrukking ingepakt is in bovenstaande commando’s.

Een kleine waarschuwing! In veel van de voorbeelden in de LilyPond-documentatie worden de \new Staff- en \new Voice-commando’s weggelaten en worden ze impliciet aangemaakt. Voor eenvoudige voorbeelden werkt dat goed, maar voor ingewikkelde voorbeelden, vooral wanneer additionele commando’s worden gebruikt, kan het impliciete aanmaken van contexten verrassende resultaten opleveren, zoals extra ongewenste notebalken. Hoe je contexten expliciet specificeert, wordt uitgelegd in Contexts and engravers.

Laten we terugkeren naar het eerste voorbeeld en het \score-commando beter bekijken.

Een \score-blok moet altijd precies één muziekuitdrukking bevatten, en die moet direct na het \score-commando staan. Herrinner je dat een muziekuitdrukking alles kan zijn van een enkele noot tot een enorme samengestelde uitdrukking zoals

{
  \new StaffGroup <<
    ...vul de volledige partituur van een Wagner opera hier in...
  >>
}

Omdat alles tussen { ... } staat, telt het als één muziekuitdrukking.

Zoals we eerder al zagen, kan het \score-blok allerlei andere dingen bevatten, zoals

\score {
  { c'4 a b c' }
  \header { }
  \layout { }
  \midi { }
}

Merk op dat deze drie commando’s – \header, \layout en \midi – speciaal zijn: in tegenstelling tot veel andere commando’s die met een backslash (\) beginnen zijn het geen muziekuitdrukkingen en ze zijn ook geen onderdeel van een muziekuitdrukking. Ze kunnen zowel binnen als buiten het \score-blok worden geplaatst. Deze commando’s worden gewoonlijk dan ook buiten het \score-blok gezet – bijvoorbeeld, \header staat meestal boven het \score-commando, zoals het in eerste voorbeeld van deze paragraaf.

De twee andere commando’s die je niet eerder hebt gezien zijn \layout { } en \midi {}. Als deze gebruikt worden als hierboven laten ze LilyPond respectievelijk geprinte- en MIDI-uitvoer genereren. Een volledige beschrijving van deze commando’s is te vinden in de Notatiehandleiding – Score layout, en Creating MIDI files.

Je kunt meer dan een \score-blok gebruiken. Elk wordt behandeld als een afzonderlijke partituur en ze worden allemaal samengevoegd in een enkel uitvoerbestand. Een \book-commando is niet nodig – die wordt impliciet aangemaakt. Echter, als je afzonderlijke uitvoerbestanden vanuit een ‘.ly’-bestand wil maken, dan moet het \book-commando worden gebruikt om de verschillende secties aan te geven: elk \book-blok produceert een apart uitvoerbestand.

Samengevat:

Elk \book-blok geeft een apart uitvoerbestand (bijv., een PDF-bestand). Als je er geen expliciet toevoegt, stopt LilyPond je gehele invoercode impliciet in een \book-blok.

Elk \score-blok is een apart brok muziek binnen een \book-blok.

Elk \layout-blok beïnvloedt het \score- of \book-blok waarin het voorkomt – d.w.z., een \layout-blok binnen een \score-blok heeft uitsluitend invloed op dat \score-blok, maar een \layout-blok buiten een \score-blok (en dus binnen een \book-blok, expliciet danwel impliciet) beïnvloedt elke \score in dat \book.

Voor details zie Multiple scores in a book.

Een andere manier van afkorten is het gebruik van variabelen, zoals getoond in Stukken organiseren met variabelen. Alle sjablonen gebruiken dat:

melodie = \relative {
  c'4 a b c
}

\score {
  \melodie
}

Als LilyPond naar dit bestand kijkt, neemt het de waarde van melodie (alles na het isgelijkteken) en voegt die in zodra ergens \melody staat. De naam van de variable heeft verder geen speciale betekenis – het kan net zo goed melodie, globaal, TijdSleutel, pianorechterhand, of iets anders zijn. Bedenk dat je vrijwel elke naam kunt gebruiken die je wilt, zolang die maar bestaat uit letters en het niet de naam is van een LilyPond-commando. Voor meer details, zie Saving typing with variables and functions. De precieze beperkingen van variabelenamen staan beschreven in File structure.

Zie ook

Voor een volledige definitie van het invoerformaat, zie File structure.

4.1.2 Score is a (single) compound musical expression

We saw the general organization of LilyPond input files in the previous section, Inleiding in de LilyPond-bestandsstructuur. But we seemed to skip over the most important part: how do we figure out what to write after \score?

We didn’t skip over it at all. The big mystery is simply that there is no mystery. This line explains it all:

A \score block must begin with a compound music expression.

To understand what is meant by a music expression and a compound music expression, you may find it useful to review the tutorial, Muziekuitdrukkingen nader verklaard. In that section, we saw how to build big music expressions from small pieces – we started from notes, then chords, etc. Now we’re going to start from a big music expression and work our way down. For simplicity, we’ll use just a singer and piano in our example. We don’t need a StaffGroup for this ensemble, which simply groups a number of staves together with a bracket at the left, but we do need staves for a singer and a piano, though.

\score {
  <<
    \new Staff = "singer" <<
    >>
    \new PianoStaff = "piano" <<
    >>
  >>
  \layout { }
}

Here we have given names to the staves – “singer” and “piano”. This is not essential here, but it is a useful habit to cultivate so that you can see at a glance what each stave is for.

Remember that we use << ... >> instead of { ... } to show simultaneous music. This causes the vocal part and piano part to appear one above the other in the score. The << ... >> construct would not be necessary for the Singer staff in the example above if it were going to contain only one sequential music expression, but << ... >> rather than braces is necessary if the music in the Staff is to contain two or more simultaneous expressions, e.g. two simultaneous Voices, or a Voice with lyrics. We’re going to have a voice with lyrics, so angle brackets are required. We’ll add some real music later; for now let’s just put in some dummy notes and lyrics. If you’ve forgotten how to add lyrics you may wish to review \addlyrics in Het zetten van eenvoudige liedjes.

\score {
  <<
    \new Staff = "singer" <<
      \new Voice = "vocal" { c'1 }
      \addlyrics { And }
    >>
    \new PianoStaff = "piano" <<
      \new Staff = "upper" { c'1 }
      \new Staff = "lower" { c'1 }
    >>
  >>
  \layout { }
}

Now we have a lot more details. We have the singer’s staff: it contains a Voice (in LilyPond, this term refers to a set of notes, not necessarily vocal notes – for example, a violin generally plays one voice) and some lyrics. We also have a piano staff: it contains an upper staff (right hand) and a lower staff (left hand), although the lower staff has yet to be given a bass clef.

At this stage, we could start filling in notes. Inside the curly braces next to \new Voice = "vocal", we could start writing

\relative {
  r4 d''8\noBeam g, c4 r
}

But if we did that, the \score section would get pretty long, and it would be harder to understand what was happening. So let’s use variables instead. These were introduced at the end of the previous section, remember? To ensure the contents of the text variable are interpreted as lyrics we preface them with \lyricmode. Like \addlyrics, this switches the input mode to lyrics. Without that, LilyPond would try to interpret the contents as notes, which would generate errors. (Several other input modes are available, see Input modes.)

So, adding a few notes and a bass clef for the left hand, we now have a piece of real music:

melody = \relative { r4 d''8\noBeam g, c4 r }
text   = \lyricmode { And God said, }
upper  = \relative { <g' d g,>2~ <g d g,> }
lower  = \relative { b,2 e }

\score {
  <<
    \new Staff = "singer" <<
      \new Voice = "vocal" { \melody }
      \addlyrics { \text }
    >>
    \new PianoStaff = "piano" <<
      \new Staff = "upper" { \upper }
      \new Staff = "lower" {
        \clef "bass"
        \lower
      }
    >>
  >>
  \layout { }
}

When writing (or reading) a \score section, just take it slowly and carefully. Start with the outer level, then work on each smaller level. It also really helps to be strict with indentation – make sure that each item on the same level starts on the same horizontal position in your text editor.

Zie ook

Notation Reference: Structure of a score.

4.1.3 Nesting music expressions

It is not essential to declare all staves at the beginning; they may be introduced temporarily at any point. This is particularly useful for creating ossia sections – see ossia. Here is a simple example showing how to introduce a new staff temporarily for the duration of three notes:

\new Staff {
  \relative {
    r4 g'8 g c4 c8 d |
    e4 r8
    <<
      { f8 c c }
      \new Staff {
        f8 f c
      }
    >>
    r4 |
  }
}

Note that the size of the clef is the same as a clef printed following a clef change – slightly smaller than the clef at the beginning of the line. This is usual for clefs printed in the middle of a line.

The ossia section may be placed above the staff as follows:

\new Staff = "main" {
  \relative {
    r4 g'8 g c4 c8 d |
    e4 r8
    <<
      { f8 c c }
      \new Staff \with {
        alignAboveContext = "main"
      } { f8 f c }
    >>
    r4 |
  }
}

This example uses \with, which will be explained more fully later. It is a means of modifying the default behavior of a single Staff. Here it says that the new staff should be placed above the staff called “main” instead of the default position which is below.

Zie ook

Ossia are often written without clef and without time signature and are usually in a smaller font. These require further commands which have not yet been introduced. See Size of objects, and Ossia staves.

4.1.4 On the un-nestedness of brackets and ties

You have already met a number of different types of bracket and bracket-like constructs in writing the input file to LilyPond. These obey different rules which can be confusing at first. Let’s first review the different types of brackets and bracket-like constructs.

To these we should add other constructs which generate lines between or across notes: ties (marked by a tilde, ~), tuplets written as \times x/y {..}, and grace notes written as \grace{..}.

Outside LilyPond, the conventional use of brackets requires the different types to be properly nested, like this, << [ { ( .. ) } ] >>, with the closing brackets being encountered in exactly the opposite order to the opening brackets. This is a requirement for the three types of bracket described by the word ‘Encloses’ in the table above – they must nest properly. However, the remaining bracket-like constructs, described with the word ‘Marks’ in the table above together with ties and tuplets, do not have to nest properly with any of the brackets or bracket-like constructs. In fact, these are not brackets in the sense that they enclose something – they are simply markers to indicate where something starts and ends.

So, for example, a phrasing slur can start before a manually inserted beam and end before the end of the beam – not very musical, perhaps, but possible:

\relative { g'8\( a b[ c b\) a] g4 }

In general, different kinds of brackets, bracket-like constructs, and those implied by tuplets, ties and grace notes, may be mixed freely. This example shows a beam extending into a tuplet (line 1), a slur extending into a tuplet (line 2), a beam and a slur extending into a tuplet, a tie crossing two tuplets, and a phrasing slur extending out of a tuplet (lines 3 and 4).

\relative {
  r16[ g' \tuplet 3/2 { r16 e'8] }
  g,16( a \tuplet 3/2 { b16 d) e }
  g,8[( a \tuplet 3/2 { b8 d) e~] } |
  \tuplet 5/4 { e32\( a, b d e } a4.\)
}

4.2 Voices contain music

Singers need voices to sing, and so does LilyPond. The actual music for all instruments in a score is contained in Voices – the most fundamental of all LilyPond’s concepts.

4.2.1 I’m hearing Voices

The lowest, most fundamental or innermost layers in a LilyPond score are called ‘Voice contexts’ or just ‘Voices’ for short. Voices are sometimes called ‘layers’ in other notation packages.

In fact, a Voice layer or context is the only one which can contain music. If a Voice context is not explicitly declared one is created automatically, as we saw at the beginning of this chapter. Some instruments such as an Oboe can play only one note at a time. Music written for such instruments requires just a single voice. Instruments which can play more than one note at a time like the piano will often require multiple voices to encode the different concurrent notes and rhythms they are capable of playing.

A single voice can contain many notes in a chord, of course, so when exactly are multiple voices needed? Look first at this example of four chords:

\relative {
  \key g \major
  <d' g>4 <d fis> <d a'> <d g>
}

This can be expressed using just the single angle bracket chord symbols, < ... >, and for this just a single voice is needed. But suppose the F-sharp were actually an eighth-note followed by an eighth-note G, a passing note on the way to the A? Now we have two notes which start at the same time but have different durations: the quarter-note D and the eighth-note F-sharp. How are these to be coded? They cannot be written as a chord because all the notes in a chord must have the same duration. And they cannot be written as two sequential notes as they need to start at the same time. This is when two voices are required.

Let us see how this is done in LilyPond input syntax.

The easiest way to enter fragments with more than one voice on a staff is to enter each voice as a sequence (with {...}), and combine them simultaneously with angle brackets, <<...>>. The fragments must also be separated with double backward slashes, \\, to place them in separate voices. Without these, the notes would be entered into a single voice, which would usually cause errors. This technique is particularly suited to pieces of music which are largely homophonic with occasional short sections of polyphony.

Here’s how we split the chords above into two voices and add both the passing note and a slur:

\relative {
  \key g \major
  %    Voice = "1"             Voice = "2"
  << { g'4 fis8( g) a4 g } \\ { d4 d d d }  >>
}

Notice how the stems of the second voice now point down.

Here’s another simple example:

\relative {
  \key d \minor
  %    Voice = "1"           Voice = "2"
  << { r4 g' g4. a8 }   \\ { d,2 d4 g }       >> |
  << { bes4 bes c bes } \\ { g4 g g8( a) g4 } >> |
  << { a2. r4 }         \\ { fis2. s4 }       >> |
}

It is not necessary to use a separate << \\ >> construct for each bar. For music with few notes in each bar this layout can help the legibility of the code, but if there are many notes in each bar it may be better to split out each voice separately, like this:

<<
  \key d \minor
  \relative { % Voice = "1"
    r4 g' g4. a8 |
    bes4 bes c bes |
    a2. r4 |
  } \\
  \relative { % Voice = "2"
    d'2 d4 g |
    g4 g g8( a) g4 |
    fis2. s4 |
  }
>>

This example has just two voices, but the same construct may be used to encode three or more voices by adding more back-slash separators.

The Voice contexts bear the names "1", "2", etc. The first contexts set the outer voices, the highest voice in context "1" and the lowest voice in context "2". The inner voices go in contexts "3" and "4". In each of these contexts, the vertical direction of slurs, stems, ties, dynamics etc., is set appropriately.

\new Staff \relative {
  % Main voice
  c'16 d e f
  %    Voice = "1"   Voice = "2"              Voice = "3"
  << { g4 f e } \\ { r8 e4 d c8~ } >> |
  << { d2 e }   \\ { c8 b16 a b8 g~ 2 } \\ { s4 b c2 } >> |
}

These voices are all separate from the main voice that contains the notes just outside the << .. >> construct. Let’s call this the simultaneous construct. Slurs and ties may only connect notes within the same voice, so slurs and ties cannot go into or out of a simultaneous construct. Conversely, parallel voices from separate simultaneous constructs on the same staff are the same voice. Other voice-related properties also carry across simultaneous constructs. Here is the same example, with different colors and note heads for each voice. Note that changes in one voice do not affect other voices, but they do persist in the same voice later. Note also that tied notes may be split across the same voices in two constructs, shown here in the blue triangle voice.

\new Staff \relative {
  % Main voice
  c'16 d e f
  <<  % Bar 1
    {
      \voiceOneStyle
      g4 f e
    }
  \\
    {
      \voiceTwoStyle
      r8 e4 d c8~
    }
  >> |
  <<  % Bar 2
     % Voice 1 continues
    { d2 e }
  \\
     % Voice 2 continues
    { c8 b16 a b8 g~ 2 }
  \\
    {
      \voiceThreeStyle
      s4 b c2
    }
  >> |
}

The commands \voiceXXXStyle are mainly intended for use in educational documents such as this one. They modify the color of the note head, the stem and the beams, and the style of the note head, so that the voices may be easily distinguished. Voice one is set to red diamonds, voice two to blue triangles, voice three to green crossed circles, and voice four (not used here) to magenta crosses; \voiceNeutralStyle (also not used here) reverts the style back to the default. We shall see later how commands like these may be created by the user. See Visibility and color of objects and Using variables for tweaks.

Polyphony does not change the relationship of notes within a \relative block. Each note is still calculated relative to the note immediately preceding it, or to the first note of the preceding chord. So in

\relative c' { noteA << < noteB noteC > \\ noteD >> noteE }

noteB is relative to noteA
noteC is relative to noteB, not noteA;
noteD is relative to noteB, not noteA or noteC;
noteE is relative to noteD, not noteA.

An alternative way, which may be clearer if the notes in the voices are widely separated, is to place a \relative command at the start of each voice:

\relative c' { noteA ... }
<<
  \relative c'' { < noteB noteC > ... }
\\
  \relative g' { noteD ... }
>>
\relative c' { noteE ... }

Let us finally analyze the voices in a more complex piece of music. Here are the notes from the first two bars of the second of Chopin’s Deux Nocturnes, Op 32. This example will be used at later stages in this and the next chapter to illustrate several techniques for producing notation, so please ignore for now anything in the underlying code which looks mysterious and concentrate just on the music and the voices – the complications will all be explained in later sections.

The direction of the stems is often used to indicate the continuity of two simultaneous melodic lines. Here the stems of the highest notes are all pointing up and the stems of the lower notes are all pointing down. This is the first indication that more than one voice is required.

But the real need for multiple voices arises when notes which start at the same time have different durations. Look at the notes which start at beat three in the first bar. The A-flat is a dotted quarter note, the F is a quarter note and the D-flat is a half note. These cannot be written as a chord as all the notes in a chord must have the same duration. Neither can they be written as sequential notes, as they must start at the same time. This section of the bar requires three voices, and the normal practice would be to write the whole bar as three voices, as shown below, where we have used different note heads and colors for the three voices. Again, the code behind this example will be explained later, so ignore anything you do not understand.

Let us try to encode this music from scratch. As we shall see, this encounters some difficulties. We begin as we have learnt, using the << \\ >> construct to enter the music of the first bar in three voices:

\new Staff \relative {
  \key aes \major
  <<
    { c''2 aes4. bes8 } \\ { <ees, c>2 des } \\ { aes'2 f4 fes }
  >> |
  <c ees aes c>1 |
}

The stem directions are automatically assigned with the odd-numbered voices taking upward stems and the even-numbered voices downward ones. The stems for voices 1 and 2 are right, but the stems in voice 3 should go down in this particular piece of music. We can correct this by skipping voice three and placing the music in voice four. This is done by simply adding another pair of \\.

\new Staff \relative {
  \key aes \major
  <<  % Voice one
    { c''2 aes4. bes8 }
  \\  % Voice two
    { <ees, c>2 des }
  \\  % Omit Voice three
  \\  % Voice four
    { aes'2 f4 fes }
  >> |
  <c ees aes c>1 |
}

We see that this fixes the stem direction, but the horizontal placement of notes is not what we want. LilyPond shifts the inner notes when they or their stems would collide with outer voices, but this is not appropriate for piano music. In other situations, the shifts LilyPond applies might fail to clear the collisions. LilyPond provides several ways to adjust the horizontal placing of notes. We are not quite ready yet to see how to correct this, so we shall leave this problem until a later section — see the force-hshift property in Fixing overlapping notation.

Zie ook

Notation Reference: Multiple voices.

4.2.2 Explicitly instantiating voices

Voice contexts can also be created manually inside a << >> block to create polyphonic music, using \voiceOne … \voiceFour to indicate the required directions of stems, slurs, etc. In longer scores this method is clearer, as it permits the voices to be separated and to be given more descriptive names.

Specifically, the construct << \\ >> which we used in the previous section:

\new Staff {
  \relative {
    << { e'4 f g a } \\ { c,4 d e f } >>
  }
}

is equivalent to

\new Staff <<
  \new Voice = "1" { \voiceOne \relative { e'4 f g a } }
  \new Voice = "2" { \voiceTwo \relative { c'4 d e f } }
>>

Both of the above would produce

The \voiceXXX commands set the direction of stems, slurs, ties, articulations, text annotations, augmentation dots of dotted notes, and fingerings. \voiceOne and \voiceThree make these objects point upwards, while \voiceTwo and \voiceFour make them point downwards. These commands also generate a horizontal shift for each voice when this is required to avoid clashes of note heads. The command \oneVoice reverts the settings back to the normal values for a single voice.

Let us see in some simple examples exactly what effect \oneVoice, \voiceOne and voiceTwo have on markup, ties, slurs, and dynamics:

\relative {
  % Default behavior or behavior after \oneVoice
  c'4 d8~ 8 e4( f | g4 a) b-> c |
}

\relative {
  \voiceOne
  c'4 d8~ 8 e4( f | g4 a) b-> c |
  \oneVoice
  c,4 d8~ 8 e4( f | g4 a) b-> c |
}

\relative {
  \voiceTwo
  c'4 d8~ 8 e4( f | g4 a) b-> c |
  \oneVoice
  c,4 d8~ 8 e4( f | g4 a) b-> c |
}